Ziekten

Tropheusziekte / Malawi-bloat / Flagellaten / Schommelziekte

Ontstaan

Dit is een zogenaamde “factorenziekte”. Er zijn meerdere dingen van invloed van belang bij het ontstaan van de ziekte. Deze factoren hebben vaak onderling weer met elkaar te maken. De belangrijkste factoren zijn stress en verkeerde voeding.
Hierdoor ontstaan stoornissen in de spijsvertering, die een darminfectie tot gevolg kunnen hebben. Soms gaat de ziekte heel langzaam bij een enkel dier, maar het kan ook in een razend tempo door de gehele populatie gaan. Door stress of verkeerde voeding kan de normale darmflora in de darmen uit balans raken. Daardoor kunnen flagellaten (eencellige zweepdiertjes) de darmen koloniseren. Een infectie met flagellaten zorgt voor beschadigingen van het darmslijmvlies waardoor een secundaire bacteriële infectie kan ontstaan. Waarschijnlijk kan de bacteriële infectie ook op zich staan. Omdat de infectie met flagellaten zich in rap tempo onder de vissen kan verspreiden is snel ingrijpen van belang. Daarom is het aan te raden medicijnen tegen deze ziekte altijd in huis te hebben.

Verschijnselen

De vissen krijgen spijsverteringsproblemen en hangen donker gekleurd en schommelend in een hoekje, of ze verstoppen zich en vertonen gestresst gedrag. Ze hebben witte en/of slijmerige ontlasting, en halen zwaar adem. Ze eten niet, happen naar het voer zonder iets binnen te krijgen of ze spuwen het voer steeds weer uit. Ze kunnen binnen 24 uur sterven indien het een acuut ziektegeval is. De buik kan opgezwollen zijn zoals op de foto: dit heet ‘bloat’ in het Engels. De ziekte bestaat uit twee componenten, die al dan niet tegelijk kunnen optreden: een bacteriële infectie, en/of een infectie met flagellaten waardoor de witte ontlasting ontstaat. LET OP: lang niet alle verschijnselen hoeven (tegelijkertijd) voor te komen. Indien de ziekte zeer snel verloopt hoeft de witte of slijmerige ontlasting niet zichtbaar te zijn.

Behandeling

Omdat het hier om een besmettelijke ziekte gaat, moet de hele bak behandeld worden. Zet een zieke Tropheus nooit zomaar apart: het is moeilijk deze, eenmaal genezen, weer in de groep te herintroduceren. Om de flagellaten (eencellige parasieten) te bestrijden wordt het anti-parasitaire medicijn Flagellex of Flagyl ingezet. Dit zijn middelen op basis van dimetridazol of metronidazol. De bacteriële infectie kan bestreden worden met Sera Bactopur-Direct of Aquamor-1 (beiden met nifurpirinol als werkzame stof). Deze medicijnen kunnen worden gecombineerd bij een hardnekkige of zware infectie. Bij herhaalde behandelingen van kweekgroepen moet enige voorzichtigheid in acht worden genomen: metronidazol en dimetridazol schijnen verminderde vruchtbaarheid te kunnen veroorzaken. 

Wordt het middel toegepast, dan moet het na behandeling snel uit het water verwijderd worden door waterverversingen en filtering over actieve kool. Het gaat hier om middelen die micro-organismen bestrijden. Ook de nuttige, dus. Ontkoppel bij toediening dus het biologisch filter van het aquarium, maar zorg wel voor een watercirculatie door het filter heen. Door zuurstofgebrek kunnen de aanwezige bacteriecultures namelijk afsterven. Het is van belang de behandeling na een dag of vier tot een week te herhalen: in de darm zullen meestal oöcysten aanwezig zijn die geen last van die medicatie hebben. Zodra deze uitgekomen zijn, komt de herhalingskuur om die nieuwe parasieten aan te pakken, nog vóórdat ze de kans hebben nieuwe oöcysten te vormen.

Preventie

– juiste voedering: alleen Spirulina-vlokken, en evt. af en toe, in kleine beetjes, cyclops. Ontdooid, natuurlijk. Er zijn veel mensen bij wie het met ander voedsel ook lukt, maar de ervaring leert dat bovenstaand voedsel het minst vaak problemen geeft.

– zo min mogelijk stress: een voldoende grote groep, voldoende ruime bak, waterkwaliteit in orde. Tropheussen moeten zo vaak mogelijk kleine hoeveelheden worden gevoerd.

Zuurstofgebrek

Ontstaan

Om te beginnen zijn Tropheussen zuurstofliefhebbers: ze leven op plaatsen waar groene algen volop groeien. Dat is in de hogere waterlagen, in de buurt van de kust en dus in de buurt van de branding. Zuurstofgebrek kan ontstaan door onvoldoende zuurstofuitwisseling aan het wateroppervlak, een te hoge temperatuur, overbevolking van het aquarium of problemen met de zuurstofopname door de vis (zie kieuwworm).

Verschijnselen

  • Hangen onder het wateroppervlak
  • Snel ademhalen
  • Kieuwdeksels wijd openzetten
  • Luchthappen

Behandeling

De behandeling bestaat uit het wegnemen van de oorzaak of oorzaken. Laat de temperatuur, indien nodig, geleidelijk dalen door het thermostaat anders in te stellen. Het toevoegen van koud water veroorzaakt een te snelle temperatuurdaling. Sluit een luchtpomp aan met een bruissteentje, zorg dat de uitstroom van het filter genoeg stroming veroorzaakt aan het wateroppervlak.

Preventie

Zorg bij de opzet van de bak voor een goede stroming: een sterke pomp, dus. Laat de uitstroomopening net onder het wateroppervlak uitmonden, niet diep in de bak. Een diffusor kan ook gebruikt worden. Een biologisch filter met een druppelsysteem is ook goed voor de zuurstofverzadiging van het water.

Nitrietvergiftiging

Ontstaan

Uit het volgende rijtje komen vaak meerdere factoren voor:
– nieuw ingerichte bak en daar nieuwe vissen in
– nieuw filtersubstraat
– nieuw water
– voeren direct na aanschaf
– dode vis ergens in de bak
– overvoeren
– vleeseters plantaardig voer aanbieden

In een nieuwe bak zijn te weinig nitrificerende bacteriën aanwezig om de ammoniak/nitrietniveau’s binnen de perken te houden. Daarom moet een nieuw ingerichte bak enkele weken ‘rijpen’.

Daarna is het het best niet direct het gehele vissenbestand te plaatsen, maar ook de bak te laten wennen aan het opvangen van de afbraakproducten die in de uitwerpselen zitten. Dus eerst (tijdelijk) een paar vissen uit een andere bak erin plaatsen. Vooral in het filter, bodem en in het water zitten deze bacteriën. In de weken dat de bak aan vis went, kunnen de bacteriën het filter en de bak koloniseren.

Hoe nieuwer en schoner de startmaterialen, hoe langer het duurt voordat de bak biologisch gezond genoeg is om vissen te huisvesten. 

Vaak is het verleidelijk nieuwe vissen al snel te voeren. Hiermee kan beter enkele dagen worden gewacht, en dat twee redenen:
1) de vissen zijn nog niet genoeg op hun gemak om goed te eten, er blijft dan voer in de bak achter
2) de vissen krijgen nu ander voedsel, dat nemen ze ook minder snel op
3) het voer dat ze opnemen wordt door stress minder goed verteerd

Niet opgegeten voer, of slecht verteerd voedsel is een bron van ammoniak (en dus ook het zeer giftige nitriet).

Stress betekent niet per definitie dat de dieren slecht zijn overgewend in het nieuwe water of iets dergelijks, ga er gerust van uit dat elke vis in een nieuwe omgeving stress heeft.

Het voeren van plantaardig voer aan vissen die vooral dierlijk materiaal eten zorgt voor nog meer belasting van het water. De carnivoren kunnen de plantaardige celwanden met hun korte spijsverteringskanaal niet verteren en scheiden dit onverteerd weer uit. Dit vormt dus weer een nitraat/nitriet-bron.

Een andere manier van het ontstaan van een vergiftiging kan bij een bestaande bak zijn: Wanneer in een bak lange tijd geen water is ververst, kan de nitraatconcentratie langzaam stijgen. De vissen die in die bak zitten kunnen daar een beetje tolerant voor worden. Maar zodra er nieuwe vissen (die die concentraties niet gewend zijn) worden bijgeplaatst, gaan juist die vissen plots dood.

Het mag duidelijk zijn dat bij een goed draaiende bak de nitraatconcentratie langzaam zal blijven toenemen in geval van overbevolking.

Wanneer een (biologisch) filter langer dan een uur heeft stilgestaan, sterven de micro-organismen door zuurstofgebrek. Er kan dus veel minder ammoniak en nitriet worden afgebroken. Bovendien begint er dan anaerobe rotting, zodat bij het inschakelen van het filter de giftige stoffen die daarbij ontstaan en masse in het aquarium terechtkomen. 

Verschijnselen

  • Zwaar ademen
  • Kleuren zijn vaag, de vis wordt licht of juist donker
  • Vis probeert uit het water te springen
  • Vissen gaan plots snel achter elkaar dood
  • Er wordt duidelijk nitriet gemeten in het water

Behandeling

  • Ververs onmiddellijk 50% water (van max. de bestaande watertemperatuur, zeker NIET hoger, 2 graden lager kan veel minder kwaad – dag erna weer water verversen
  • Stop met voeren voor een aantal dagen, dan een week weinig voeren, verspreid over de dag. Het moet zeker helemaal opgegeten worden. Langzaam opbouwen.
  • Zorg voor extra zuurstofvoorziening, bv. door middel van een diffusor
  • Blijf het water testen, elke dag. Liefst vaker. Bij het vinden van meer dan een fractie nitriet: 50% water verversen
  • Indien mogelijk: een deel van het visbestand in een andere bak plaatsen (en niet dezelfde fout maken: nieuwe vissen in een nieuwe bak)
  • Zoek goed naar dode vissen: indien er een dode vis achterblijft, vormt ook deze een bron van afvalstoffen, ruim ook dode plantendelen op, en hevel vuil van de bodem af

Preventie

  • Nieuwe bak enkele weken laten draaien op temperatuur en met planten
  • Nieuwe bak ‘enten’: doe een klein beetje filtermateriaal uit een gezonde, draaiende bak in het filter waar het aquariumwater het filtermateriaal het eerst passeert + neem een aantal emmers uit de gezonde bak voor de nieuwe bak. Ook bodemzand en stenen uit een bestaande bak gebruiken helpt
  • Bevolk de bak eerst met weinig en/of kleine vissen
  • Test na het toevoegen van de nieuwe bewoners dagelijks het water, voor zeker 2 weken. Een nitrietpiek kan vrij snel ontstaan
  • Ververs wekelijks 30% water
  • Niet op dezelfde dag water verversen en filter schoonmaken
  • Niet overvoeren, en niet extra veel geven voor de vakantie o.i.d.