door Melchior de Bruin
De in het Tanganyikameer levende Lamprologus callipterus is een bijzonder beestje. Neem bijvoorbeeld het feit dat de man, eenmaal volwassen, meer dan 12 (tot 16) maal zo zwaar is als de vrouw. Dit extreme verschil in gewicht is verhoudingsgewijs de grootste die de natuur kent. De lengte van een volwassen man ligt dan ook zo rond de 16 cm. De lengte van een volwassen vrouw is slechts 6 cm. Ook in vele andere opzichten is dit een unieke vis. Een eigen beschrijving van de L. callipterus is daarom volledig verdiend.
Habitat
De halfwas mannen leven vaak in scholen of groepen. Ze komen in veel verschillende habitats voor. De volwassen mannen (rond de 16 centimeter) echter, leven solitair en hebben een harem vrouwtjes. In het meer zijn L. callipterus mannen gezien die 30 vrouwen in een harem hadden. De vrouwtjes blijven, zoals verklapt in de inleiding, veel kleiner. De vrouw is dan ook de enige die toegang heeft tot de schelp.
Voortplanting
Ook hier is de L. callipterus een bijzonder geval. De volwassen mannen leven, zoals gezegd, met een harem vrouwen. Maar, dat wil niet zeggen dat hij ook daadwerkelijk de eitjes van de vrouwen bevrucht. De halfwas mannen hebben een slimmigheidje uitgevonden om tóch voort te planten. Halfwas mannen kunnen, binnen enkele seconden (eigen observatie), de vlekken die een L. callipterus vrouw typeert, namaken. Ze zien er dan (bijna) zo uit als een vrouw. Bovendien zijn ze ongeveer dezelfde grootte als de vrouwen. Op deze wijze kunnen ze vrij gemakkelijk het territorium (lees: gezichtsveld) van de volwassen L. callipterus man binnenzwemmen. Deze merkt het bedrog pas na enkele seconden. Precies genoeg om letterlijk bij een vrouwtje in de schelp te duiken en haar eitjes te bevruchten. (Zie ook de film: “Lake Tanganyika, Jewel of the Rift” na 34:40). Volgens deze film blijven sommige L. callipterus hun hele leven klein. (vormen als het ware een soort dwerg-variant). Door het samenscholen van de kleine L. callipterus mannen vergroten ze hun kans op slagen bij hun pogingen vrouwtjes in harems te bevruchten.
De vrouwtjes zetten ongeveer 30 eieren af in de schelp (op geen enkel ander substraat!). De volwassen man zwemt er dan overheen en probeert zo de eieren in de schelp te bevruchten
Het verschil herkennen tussen een vrouw en een halfwas ‘vermomde’ man
De verschillen zijn eigenlijk best duidelijk. Enkele minuten observatie moet voldoende zijn om een vrouw te herkennen. De échte vrouwen zijn namelijk échte schelpbewoners. Ze brengen meer dan 50% van hun tijd door bij of in de schelp. De halfwas mannen schuilen eigenlijk alleen maar in schelpen als ze aan het infiltreren zijn in de harem van een grote L. callipterus man. Puur om te schuilen voor de agressie van de eigenaar. Bij het schuilen voor andere roofvissen geven ze de voorkeur aan rotsen of zand. (Schütz & Taborsky , (2000)). De vrouwen zullen bij het kleinste signaal van gevaar zich verschuilen in de schelp. Ook een duidelijk verschil met de (halfwas) mannen dus. Ook is er een redelijk zichtbaar verschil in tekening. De vrouwen hebben een tekening met veel meer contrast wat betreft de donkere vlekken en de lichte ondergrond. Anders gezegd, de vrouwen zien er bijna wit uit, met donkere vlekken. De vlekken van de mannen steken minder goed af.
Rooftochten
De kleine parasiterende mannen van de L. callipterus scholen soms samen. Ze gaan dan op rooftocht en verslinden alles wat ze tegenkomen. Door de massale aanval op bijvoorbeeld nesten van broedende cichliden zijn deze ‘overvallen’ zeer succesvol. (Zie ook de film: “Lake Tanganyika, Jewel of the Rift” na 35:30).
Schaken
De volwassen mannen schaken vrouwen van andere mannen. (Schaken; vrouw als minnaar ontvoeren, (van Dale)). Ze doen dit simpelweg door de hele schelp, inclusief vrouw, op te pakken met de bek en vervolgens naar het eigen territorium te vervoeren.
Voedsel
Ongewervelden en kleine vissen. In het aquarium nemen ze genoegen met vlokvoer en diepvriesvoer. (Mysis, krill, cyclops, daphnia).
Gedrag en verdere adviezen.
Ze kunnen in aquaria vanaf 80 cm gehouden worden. (Met voldoende groot bodemoppervlak, 50 cm diep bijvoorbeeld!) (Konings: minimaal 60cm en 50 liter). In kleine bakken wel als soortaquarium natuurlijk. Er dienen voldoende schelpen aanwezig te zijn voor de vrouwen en eventueel jongbroed. De L. callipterus is een rustige vreedzame vis, maar blijft een rover. Voornamelijk de man kan een haringcichlide zien als een lekkere snack. Ook kleine vissen (jongbroed) staan op het menu, denk daar aan. Medebewoners dienen fysiek niet te lijken op de L. callipterus, de man zal zijn territorium verdedigen tegen gelijkende indringers. Synodontis is bijvoorbeeld volledig getolereerd in het territorium. De volgroeide mannen hebben graag een holletje als schuilplaats. Een stukje PVC-buis of een met rotsen gevormde schuilplaats moet voldoen.
Bronnen:
Schütz, D. & Taborsky, M. (2000). “Giant males or dwarf females: what determines the extreme sexual size dimorphism in Lamprologus callipterus?” Journal of Fish Biology 57, 1254-1265. – Konings, A. (2005). “Back to Nature Gids voor Tanganjika cichliden” 2e oplage, blz 91-92 – “Lake Tanganyika Jewel of the Rift” National Geographic Video (1997).
Opmerking:
De bovenstaande informatie is zorgvuldig gevormd uit bovenstaande bronnen en eigen observatie. Toch kan de gegeven informatie onjuist- of onvolledigheden bevatten. Dit stuk is geschreven voor www.cichlitopia.be en www.tanganyika.nl.